به گزارش تارنمای مرکز
اسناد و تحقیقات
دفاع مقدس،
عملیات فتح المبین با رمز یا زهرا سلام الله علیه از روز دوم فروردین ماه سال 1361 به مدت 8 روز در چندین مرحله با هدف پاکسازی مناطق اشغالی و عقب راندن نیروهای بعثی با همکاری نیروهای سپاه، بسیج و ارتش در منطقه غرب رود
خانه کرخه در استان خوزستان انجام شد.
این
عملیات با مراجعه به قرآن کریم فتح نامگذاری شد و سرانجام درحالی که اشک شوق در چشمان کلیه حاضران مرکز فرماندهی جمع شده بود، در ساعت سی دقیقه بامداد روز دوشنبه دوم فروردین ماه سال 1361 فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت ساز فتح المبین صادر شد. رزمندگان با دریافت پیام،
عملیات حماسی و تاریخی فتح المبین را در شمال خوزستان آغاز کردند و از جنوب و شمال غربی شوش و غرب دزفول در چند محور با ارتش عراق درگیر شدند.
بهبود روند سیاسی در کشور و شکست منافقین
در آستانه
عملیات فتح المبین، روند تحولات سیاسی در کشورمان رو به بهبود بود و کاملاً با اوضاع
عملیات ثامن الائمه (ع) تفاوت داشت؛ منافقین در اثر ضربات پی درپی، بدنه و بخشی از کادر مرکزی خود را ازدست داده و سایر گروه های ضدانقلاب نیز که تلاش همه جانبه ای را برای در دست گرفتن قدرت آغاز کرده بودند، عملاً از پای درآمدند.
روند تحولات نظامی نیز با توجه به وضعیت رو به اضمحلال دشمن پس از
عملیات طریق القدس و شکست در تنگه چزابه، به سود ایران تغییر کرده بود.
عراقی ها با نگرانی از روند موجود، پیشنهاد مخفیانه ای برای پایان جنگ ارائه کردند. تقاضای برقراری صلح که رژیم بعث از مدت ها قبل برای نجات خود ابراز کرده بود، با شروع
عملیات فتح المبین و بروز آثار پیروزی رزمندگان، مجدداً مطرح شد، متعاقب آن، برای نجات صدام و توقف جنگ، تلاش های وسیعی از سوی کمیته منتخب کنفرانس کشورهای غیرمتعهد، کمیته حسن نیت سازمان همکاری های اسلامی (کنفرانس اسلامی)، کمیته کنفرانس اسلامی جهان اسلام و نیز تنی چند از شخصیت های سیاسی مذهبی جهان اسلام صورت گرفت.
جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی از نظر روند تحولات و وقایع مهمی که در دوره زمانی مشخص بروز یافته به چند مقطع تقسیم می شود.
مقطع نخست، دوره زمینه سازی عراق برای جنگ است؛ مقطع دوم دوره پیشروی های عراق در خاک ایران و سپس زمین گیر شدن آن است که حدود یک سال از جنگ را شامل می شود؛ مقطع سوم دوره آزادسازی نام گرفته که در آن نیروهای مردمی در بسیج و سپاه پاسداران با همکاری ارتش چند
عملیات بزرگ و موفق را طرح ریزی و اجرا کردند که در نتیجه آن ها، ارتش عراق به عقب رانده شد و زمین های اشغالی از تصرف دشمن بیرون آمد.
در مقطع آزادسازی نوعی اجماع ملی بین طبقات و اقشار جامعه، جریان ها و نخبگان سیاسی و نظامی برای بیرون کردن دشمن و آزادسازی مناطق اشغالی به وجود آمد و تمام توان کشور برای رسیدن به این هدف مقدس بسیج شد.
نوآوری رزمندگان در
عملیات فتح المبین
طراحی
عملیات فتح المبین از جمله ابتکارات و نوآوری های رزمندگان اسلام در این مقطع محسوب می شود، در طراحی این
عملیات، عوامل متعددی دخالت داشتند مثلاً چگونگی آرایش و گسترش دشمن در منطقه یکی از عمده ترین شاخص تعیین کننده بود.
ارتش عراق به هنگام ورود به خاک کشورمان به دلیل دست نیافتن به اهداف از پیش تعیین شده به اجبار خطوط پدافندی نامناسبی داشت، طوری که خطوط یادشده ضمن جناح دادن به نیروهای رزمندگان اسلام عقبه یگان ها را نیز در دسترس رزمندگان قرار می داد.
بر این اساس طراحان
عملیات ضمن بهره گیری از نقاط ضعف دشمن، عمده فلش های اصلی
عملیات را بر جناح های خطوط دشمن ترسیم کردند و دستیابی به عقبه آنان را به عنوان هدف برگزیدند. توجه به این امر موجب شد تا در نخستین مراحل
عملیات به دلیل سقوط تعدادی از عقبه یگان ها، جبهه دشمن متزلزل شود و در نتیجه، رزمندگان اسلام با سرعت بیشتر به اهداف خود دست یابند.
اجرای پی درپی مراحل
عملیات از دیگر ویژگی های این
عملیات بود؛ هرگونه تأخیر در اجرای مرحله دوم می توانست علاوه بر از دست دادن نتایج و دستاوردهای مرحله اول،
عملیات را ناکام بگذارد، اما اجرای مرحله دوم
عملیات و تصرف تنگه رقابیه، منجر به تزلزل و فروپاشی نیروهای دشمن و در نتیجه فرار آن ها به علت ترس از اسارت و انهدام شد.
با خاتمه یافتن
عملیات طریق القدس، تلاش برای اجرای
عملیات بعدی به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم گیری، تجدید سازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه غرب دزفول و منطقه عمومی
خرمشهر (غرب کارون) نظر فرماندهان نظامی را به خود جلب کرده بود که الزاماً می بایست یکی از آن ها جهت اجرای
عملیات انتخاب می شد.
پس از مدت ها بحث و بررسی، فرماندهان ستادی و نظامی از جمله فرماندهان نیروی زمینی ارتش؛ منطقه
خرمشهر و فرماندهان سپاه پاسداران، منطقه غرب دزفول را برای انجام
عملیات بزرگ فتح المبین پیشنهاد کردند که سرانجام بنا به دلایلی همچون تناسب یگان های خودی با وسعت این منطقه، تناسب شرایط طبیعی این منطقه با رزم قوای پیاده، منطقه غرب دزفول جهت انجام
عملیات فتح المبین برگزیده شد.
منطقه عمومی فتح المبین در غرب رود
خانه کرخه واقع شده و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.
منطقه یادشده 2500 کیلومترمربع وسعت دارد و از لحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یادشده، دارای تپه ماهورهای بسیار و بعضاً غیرقابل عبور می باشد. این بلندی ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهرهای شوش، هفت تپه و جاده اهواز اندیمشک کاملاً مشرف می باشند.
ارتفاعات ابوصلیبی خات با 202 و 189 متر، کوه های برغازه، رقابیه تی شکن، کمر سرخ، تنگه ابوغریب و رقابیه، مراکز رادار، سایت 4 و 5، پادگان عین خوش و نقاط حساسی همچون دوسلک و سه راهی قهوه
خانه از عوارض مهم منطقه
عملیاتی فتح المبین بودند.
جاده های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام زاده عباس به چاه نفت و پل های احداث شده روی رود
خانه های چیخواب و دویرج نیز از مهم ترین راه های مواصلاتی منطقه محسوب می شدند.
آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده، همچون سایت 4 و 5 رادار و بسیاری از روستاهای منطقه اشغال شده توسط رژیم بعث عراق، انهدام دو لشکر عراق (10 زرهی و یک مکانیزه)، دست یابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط، خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول از تیررس آتش توپ
خانه دشمن و دور کردن آتش مؤثر دشمن از جاده اهواز اندیمشک از اهداف مهم فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی در این
عملیات بود.
واحدهای مهندسی جهاد سازندگی، ارتش و سپاه به طور ادغامی وارد عمل شدند و جهاد سازندگی در این راستا از کارایی بالایی برخوردار بود. فعالیت های مهندسی در امر راه سازی، احداث خاکریز و مواضع پیش از
عملیات آغاز شد و نقش بسزایی در پیشبرد اهداف رزمندگان ایفا کرد. برای نمونه، کار سخت و دشوار واحدهای مهندسی در محور میشداغ که به رغم کمبودهای زیاد، با تلاش شبانه روزی به مدت یک ماه صورت گرفت، به شکافته شدن تنگه ذلیجان و احداث جاده برای عبور رزمندگان در این منطقه منجر شد.
حضور گسترده نیروهای سپاه، بسیج و مردم
سپاه پاسداران که مسئولیت فرماندهی و هدایت بسیج را نیز بر عهده داشت، به مرورزمان و متناسب با نیازهای جبهه، سازمان خود را از نظر کمی و کیفی گسترش داد. سیستم اداره جنگ مردمی در
عملیات ها'>
عملیات های ثامن الائمه و طریق القدس به صورت ابتدایی شکل گرفت و در
عملیات فتح المبین، با تغییرات عمده ای گسترش یافت.
در این
عملیات سپاه به طور چشم گیری سازمان خود را گسترش داد به گونه ای که 12 تیپ را آماده و به میدان وارد کرد درحالی که در
عملیات طریق القدس تنها چهار تیپ وارد عمل شده بودند.
همچنین در این
عملیات سپاه، فرماندهی مشترک از بالاترین رده فرماندهی تا پایین ترین واحدهای رزمی به کار گرفته شد. ادغام نیروها از رزمندگان تا رده فرماندهان و تشکیل
قرارگاه های مشترک در وضع مطلوبی به اجرا درآمد و کامل کردن نقاط قوت و ضعف نیروها از سوی یکدیگر نکته مهم در این ادغام بود.
در این
عملیات، مردم به طور بی سابقه و گسترده ای حضور یافتند و معنویت عمیقی بر جبهه ها حاکم بود و از طرفی حضور غیرقابل انتظار نیروهای بسیجی را باید یکی از دلایل گسترش کیفی و کمی نیروهای رزم سپاه در این
عملیات دانست.
در
عملیات فتح المبین، برای نخستین بار در جریان
جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اتاق عمل در این
عملیات به کار گرفته شد و بدین ترتیب با اقدامات و پیگیری های اولیه در این بیمارستان ها مجروحان زیادی درمان اولیه انجام شد و خطرات از آن ها دور گردید.
مرحله اول
عملیات فتح المبین (دوم فروردین)
رزمندگان سپاه، بسیج و ارتش جمهوری اسلامی ایران با شنیدن رمز
عملیات (یا زهرا س)، از سنگر های خود خارج شده و راه رسیدن به دشمن را در پیش گرفتند، برای این مهم چهار محور فجر، قدس، نصر و فتح در نظر گرفته می شود. در همان ابتدای
عملیات، دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش بدون درگیری با دشمن، از خطوط مقدم نیروهای عراق گذشته و اقدام به دور زدن توپ
خانه آن ها می کنند.
رزمندگان اسلام چنان هوشیارانه و با احتیاط کامل از روی سنگرهای دشمن عبور کردند که حتی دشمن متوجه آن ها نمی شد. بدین ترتیب رزمندگان خود را به نزدیک توپ
خانه عراق رساندند.
مرحله دوم
عملیات فتح المبین (چهارم فروردین)
پس از پیروزی خیره کننده مرحله اول
عملیات و قرار گرفتن نیروهای اسلام در حالت تهاجمی، فرماندهان سپاه و ارتش تصمیم می گیرند و مرحله دوم
عملیات را با سرعت تمام آغاز کنند تا دشمن نتواند به بازسازی یگان های خود بپردازد.
با گرم شدن تنور
عملیات و پیروزی های درخشان، نیروهای مردمی و بسیج، گروه گروه برای شرکت در
عملیات به منطقه جنگی اعزام شدند. کثرت نیرو یکی از عوامل سرعت بخشیدن به مرحله دوم
عملیات شد. مرحله دوم در کمتر از 24 ساعت، شروع و رزمندگان بار دیگر به مواضع دشمن متجاوز یورش می برند و این در حالی است که رادیو بغداد مثل همیشه
عملیات رزمندگان اسلام را شکست خورده اعلام کرده و پس ازآن تهدید می کند که در صورت ادامه حمله از سلاح های گوناگون و جدید خود بهره خواهد گرفت.
مرحله سوم و چهارم
عملیات فتح المبین (هفتم و هشتم فروردین)
دو روز پس از پایان مرحله دوم و با اعزام های گسترده نیروهای مردمی و هوشیاری و برنامه ریزی موفق فرماندهان سپاه و ارتش، سومین و آخرین مرحله از
عملیات فتح المبین در تاریخ هفتم و هشتم فروردین 61 (در نیمه شب) آغاز شد.
دشمن در محور
عملیاتی شوش به دلیل تک (حمله) گسترده اش، بهتر از دیگر محورها عمل می کند، زیرا در مقابل شوش، رادار و سایت 4 و 5 که نقش مهمی در ره گیری و کنترل منطقه ایفا می کند وجود دارد و ارتش عراق با تمام توان سعی می کند آن را نگهدارد. صدام ادعا می کند که اگر ایرانی ها بتوانند سایت 4 و 5 را بگیرند، کلید بصره را به آن ها خواهد داد.
برای آزادسازی این اهداف استراتژیک، محور نصر که در شمال شرق منطقه
عملیاتی عمل می کرد، مأموریت می یابد دشمن را دور زده و در پشت سر آن ها اقدام به
عملیات کند و محور مقابل دشمن (جبهه فجر) نیز مأمور می شود که با تمام قوا دشمن را از سمت مقابل مشغول کند.
مناطق آزادشده
جاده دهلران، دشت عباس، عین خوش و مناطق دشت چنانه و زمین های سرخه، مناطق شمال غربی خوزستان به اسامی ابوصلبی خات، علی گره زرد، عین خوش، تینه، برتازه، رقابیه، میشداغ، ارتفاعات 350 شاوریه، بلما، تپه چشمه و جوقینه، ارتفاع 202 و کمرسرخ.
خارج کردن شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک، پایگاه چهارم هوایی، جاده سراسری اندیمشک اهواز و صدها روستا از زیر آتش دشمن نیز از موفقیت های این
عملیات بزرگ در کنار دستیابی به چاه های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه و تصرف و تأمین 5 پاسگاه مرزی بود.
تجهیزات و یگان های منهدم شده دشمن
18 فروند هواپیما، 3 فروند بالگرد،361 دستگاه تانک و نفربر، صدها دستگاه خودرو نظامی و مقدار قابل توجهی از انواع سلام سبک و سنگین از تجهیزات دشمن منهدم شد. در این
عملیات، لشکر 10 زرهی متشکل از تیپ 42 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، تیپ 17 زرهی و گردان 6 از تیپ 5، لشکر مکانیزه شامل تیپ 1 مکانیزه، تیپ 27 مکانیزه، گردان های تانک اندلس، قرطبه، اشبیله و گردان 8 مکانیزه، تیپ 34 و 51 زرهی، تیپ 422، 96 و 93 پیاده، تیپ 10 نیروهای ویژه و تیپ 421 پیاده از ارتش عراق آسیب جدی دیدند و بسیاری از این یگان ها هم متلاشی گردیدند.
غنائم به دست آمده و قربانیان عراق
150 دستگاه تانک؛ 170 دستگاه نفربر؛ 500 دستگاه خودرو،165 قبضه توپ 182، 130 و 152 میلی متری، مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین، یک عدد کامل موشک سام 6 به همراه 3 فروند موشک و مقدار قابل توجهی از انواع مهمات به دست رزمندگان اسلام افتاد.
عراق در فتح المبین تعداد 25 هزار کشته و زخمی داد و همچنین 15 هزار نفر در این
عملیات از دشمن به اسارت نیروهای رزمندگان اسلام درآمدند.
